Jesteś tutaj: Strona główna » Zielniki » Rok według roślin » Rośliny Świąt Bożego Narodzenia » Jemioła na dębie
Jak wykonać zielnik?
Botanika w kulturze
Rok według roślin
Święto Trzech Króli
Walentynki czyli sercowe rozterki botanika
Przebiśnieg, czyli powrót znad przepaści
Prima Aprilis
Rośliny Wielkanocy
W czerwcu czerwce na czerwcu
Lipa niejedno ma imię
Sierpień - pora żniw
Wrzesień, wrzosy i wrzosowate
Październik, bo paździerze
Rośliny wojennych szlaków
Ludzie i kwiaty w kręgu życia i śmierci
Klimat a sezonowe opadanie liści
Andrzejki
Rośliny Świąt Bożego Narodzenia
Figa i jej słodkie tajemnice
Jemioła na dębie
Intrygujące rośliny
Konkurs
Gry i zabawy

 

Jemioła na dębie


Druidzi – tak bowiem nazywają swych magi – nade wszystko czczą jemiołę i drzewo, na której ona rośnie, pod warunkiem, że jest to dąb. Sadzą gaje dębowe, a wszystkim ich ceremoniom religijnym towarzyszą liście dębowe, nazwę swą druidzi biorą od greckiego słowa. Wszystko, co rośnie na tych drzewach, uznają za zesłane z niebios i znak, że drzewo to wybrali sami bogowie. Jemioła występuje jednak rzadko, a gdy ją znajdą, zbierają bardzo uroczyście, zwłaszcza w sześć dni po pełni księżyca […] Kapłan przystrojony w białe szaty wspina się na drzewo i złotym sierpem odcina jemiołę, która spada w rozpostarte białe płótno. Następnie składają ofiarę ze swoich wrogów, modląc się by bogowie im sprzyjali. Wierzą, że jemioła podana w napoju przywraca płodność jałowym zwierzętom, i że skutecznie przeciwdziała wszelkiego rodzaju truciznom.
Pliniusz Starszy „Historia naturalna”
  
Christmas_throughout_Christendom_-_Under_the_Mistletoe
 Całowanie się pod jemiołą
(rycina z 1873 roku)

„Jam go zawsze do trudnych imprezów podżegał.
Wszystko mu się udało; czy wydrzeć gołębie
na wieży, czy jemioły oberwać na dębie,
czyli z najwyższej sosny złupić wronie gniazdo,
wszystko umiał.”
Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz”
„Więc jak dąb zeschły umai się wiechą
Jemioły, zieleń zwinąwszy nad głową,
Sieroctwo moje maiło się wiosną
Chłopięcej duszy, co piórka jej rosną”
Maria Konopnicka „Pan Balcer w Brazylii”

"...tu gdzie z dębu jemioła migotliwa
silnie złoci się, gdy dnia przybywa,
tu mój dom, w nim kos mój gwiżdże, drze się,
jakby nadal był w wesołym lesie”
Konstanty Ildefons Gałczyński „Poemat dla zdrajcy”

Boże Narodzenie i Nowy Rok to czas dekorowania domów jemiołą. „Pod jemiołą jest wesoło!”, „Bez jemioły roczek goły!” – mówią ludowe przysłowia, coraz popularniejszy jest też anglosaski zwyczaj całowania się pod stroikami z tego wiecznie zielonego półpasożyta, zdobnego kulkami białych nibyjagód.
Warto poznać tę niezwykłą roślinę nie tylko na podstawie okolicznościowych artykułów, rozwodzących się szeroko nad cudownymi właściwościami jemioły pozyskiwanej z dębów, nadzwyczajną czcią dla tej krzewinki u druidów itd.
Jemioła pospolita (Viscum album)/ Źródło: Wikipedia
Zimą najlepiej widać jemiołowe kule
Naszą jemiołę pospolitą (Viscum album) bardzo trudno zaobserwować na rodzimych dębach: szypułkowym (Quercus robur) i bezszypułkowym (Quercus petraea). W przeszłości wyznaczano nagrody za odnalezienie jej na tych żywicielach, proponowano też, by takim połączeniom z miejsca przyznawać status pomnika przyrody, jednak znalezisk takich było bardzo niewiele. Władysław Dybowski w swojej rozprawie z 1898 r. „Rośliny litewskie w poezjach Adama Mickiewicza” posunął się do stwierdzenia: „dąb jest jedynym drzewem, na którym jemioła (Viscum album) nie rośnie u nas na Litwie”.
O wiele częściej (choć także rzadko) można spotkać zimozielone gałązki z białymi kulkami wyrastające z gałęzi amerykańskiego dębu czerwonego (Quercus rubra), sadzonego blisko ulic. Jednakże  w XIX wieku, kiedy powstawały utwory naszych literatów, ten przybysz zza oceanu był w Polsce prawie nieznany.
Gązewnik pospolity (Loranthus europaeus)/ Autor: Paweł Kalinowski
Gązewnik tylko latem ma
zielone liście
Jemioła atakuje przede wszystkim topole, klony srebrzyste, jarząby, brzozy i robinie. Skąd więc informacje o jemiole na dębie?  Czy są one czystą fantazją?
Otóż na naszych europejskich dębach: szypułkowym i bezszypułkowym rośnie  podobna krzewinka - gązewnik europejski (Loranthus europaeus).
W Polsce znalezienie  tego gatunku graniczy z cudem, gdyż jest to roślina związana z basenem Morza Śródziemnego, ale już na Słowacji czy w okolicach Lwowa, może się trafić. Informacja o stanowisku gązewnika z lasów koło Częstochowy nie została potwierdzona.
W wielu językach gązewnik nazywa się „jemiołą dębową” lub „jemiołą żółtą”. W ogóle termin „mistletoe – jemioła” używany jest przez Anglosasów, i to nawet biologów, bardzo szeroko. Dla nich jemiołą jest każdy półpasożyt lub pasożyt zupełny, rozwijający się na drzewie czy nawet na pokaźnym kaktusie.
I tak dochodzimy do sedna – opisy jemioły, to de facto opisy gązewnika.
Obie te rośliny tj. gązewnik i jemioła, mają ważne cechy wspólne: półpasożytniczy tryb życia oraz lepkie owoce, które są optymalnym pokarmem dla jemiołuszek i drozdów. Gatunkiem  przyczyniającym się także, choć w mniejszym stopniu, do roznoszenia nasion, są sójki.

Jemiołuszka zwyczajna (Bombycilla garrulus)/ Autor: P. Jonczyk
Polska nazwa tego ślicznego ptaszka – jemiołuszka...

Drozd paszkot (Turdus viscivorus)/ Autor: P. Jonczyk
...i łacińska nazwa drozda paszkota Turdus viscivorus (viscum – jemioła, vorare – połykać) świadczy o ich upodobaniach kulinarnych

Różnice między gązewnikiem i jemiołą dotyczą  trwałości liści (gązewnik gubi je na zimę, a jemioła nie), koloru nibyjagód (żółte u gązewnika, białe u jemioły) i preferencji pokarmowych (gązewnik uwielbia dęby, trafia się też na kasztanach jadalnych i oliwkach, nikt go jednak nie widział na jarzębinie czy topoli; a jemioła odwrotnie – dębów i kasztanów wyraźnie unika, hula za to po drzewach niedostępnych dla gązewnika). Zauważmy, że obie rośliny mają taki sam „pomysł na życie” i tych samych skrzydlatych rozsiewaczy, ale różnych gospodarzy. Taki „podział rynku” redukuje konkurencję między nimi, co podnosi dostosowanie obu gatunków. Podobny mechanizm unikania „wchodzenia sobie w drogę” obserwuje się także u wielu innych pasożytów.
Jemioła pospolita (Viscum album)/ Źródło: Wikipedia
Zarówno białe nibyjagody jemioły...
Gązewnik pospolity (Loranthus europaeus)/ Źródło: Wikipedia
...jak i żółte gązewnika wabią głodne ptaki

Czy Mickiewicz, Konopnicka, Gałczyński etc. pomieszali informacje o tych dwu roślinach i tak powstał literacki wizerunek jemioły na dębie? Prawdopodobnie tak właśnie było, w końcu niejeden opis przyrody w „Panu Tadeuszu” więcej zawdzięcza lekturze klasyków, niż wspomnieniom z Litwy. Przykład jemioły świetnie to potwierdza. Bo skoro to nie ona, a gązewnik rośnie na dębie, a gązewniki nie występują w litewskiej puszczy… to inspiracja rzymską literaturą wydaje się niemal pewna.
Jednak Pliniusz, z którego opisów czerpali nasi mistrzowie pióra, w swej ojczystej Italii z pewnością obserwował gązewniki na dębach. Czy określał tym samym terminem gubiącego zimą liście gązewnika i wiecznie zieloną jemiołę? Niekoniecznie. Może po prostu nie wiedział, że jemioła potrafi rosnąć na gązewniku jako hiperpasożyt? Viscum album istotnie praktycznie nigdy nie wrasta bezpośrednio w dąb, ale może wysysać gązewnik, rosnący jako „dusza zewnętrzna” na świętym drzewie Perkuna-Jupitera.

Wykorzystana literatura

Adam Kapler
Pracownia Banku Nasion
PAN OB CZRB Powsin

Co nowego w portalu

150 lat obserwacji przyrody w USA – wcześniejsze zakwitanie roślin
Projekt płazowy
Rośliny Świąt Bożego Narodzenia
Pomóż tworzyć fenologiczną mapę Polski, zostań obserwatorem przyrody !
Z cyklu "Botanika w literaturze i sztuce" - "Przedwiośnie" jako Zielnik Żeromskiego
Pytania do eksperta
Kto nas ustrzeże przed powodzią ?
Fiordy w pigułce
Namorzynowe puzzle
Flora dawnych Pienin
Rośliny Wielkanocy
W czerwcu czerwce na czerwcu
Tajemnice kwiatu paproci
Okolice Pomiechówka
Kolibry na Alasce czyli ciepłe nazwy - zimne adresy
Wyniki konkursu
Zwycięzcy Konkursu
Święto Niepodległości okiem botanika
Klimat a sezonowe opadanie liści
Dary Trzech Króli
Walentyki
Przebiśnieg – wiara w odrodzenie
Prima Aprilis
Pojezierze Gostynińskie
Lipa niejedno ma imię
Wrzesień, wrzosy i wrzosowate
Cena genów
Gorące puzzle
Endemity a relikty
Figa i jej słodkie tajemnice
Skrzydlate miasto
Akcja: czeremcha amerykańska
Tajemnice krypt jasnogórskich
Ziarno prawdy o orkiszu
Lecą, lecą... paździerze
Bagnica - jedyna w swoim rodzaju
O jemiole pod jemiołą
Jak sasanka została zawilcem
Święto Zmarłych
Andrzejki
Powsin zaprasza
Lato w Powsinie
Green Card
Powsin zaprasza na Piknik Naukowy
Rośliny owadożerne zapraszają do Powsina
Murawy kserotermiczne - czas żniw
Jesień w Powsinie
Pogromcy much zapraszają do Powsina
150 urodziny Marii Curie-Skłodowskiej w Powsinie - koncert wśród kwiatów
Na ratunek ptakom
Poznaj zieloną Warszawę - wycieczka z przewodnikiem
W poszukiwaniu utraconego krajobrazu
Niezłe Ziółka
Listopadowe botanizowanie
Zima w Powsinie
Szukamy współpracowników!
Od prehistorii

Powstawanie kontynentów
Geologia ziem polskich
Temperatura
Wegetacja
Klimat a rozwój cywilizacji
Świadectwa
zmian klimatu


Geomorfologia - formy
Geomorfologia - regiony
Paleobotanika
Przyroda a klimat
Endemity a relikty
Zadania
Bioindykacja
i adaptacje


Bioindykacja
Adaptacje
Gry i zabawy
Zielniki

Jak wykonać zielnik?
Botanika w kulturze
Rok według roślin
Intrygujące rośliny
Konkurs
Gry i zabawy
Program

Ankieta - nauczyciele
Ankieta - uczniowie
Rozwijajmy razem portal
Uwagi - odpowiedzi
Kontakt

Słownik

Mapa serwisu

Szukaj

Partnerzy programu
Logo Fundusz
Logo Zielnik UW
Logo Biologia UW
Logo internet ART
Szkoła festiwalu nauki
© 2009 - 2024 Zielnik Wydziału Biologii UW; wszelkie prawa zastrzeżone