Jesteś tutaj: Strona główna » Zielniki » Rok według roślin » Wrzesień, wrzosy i wrzosowate
Jak wykonać zielnik?
Botanika w kulturze
Rok według roślin
Święto Trzech Króli
Walentynki czyli sercowe rozterki botanika
Przebiśnieg, czyli powrót znad przepaści
Prima Aprilis
Rośliny Wielkanocy
W czerwcu czerwce na czerwcu
Lipa niejedno ma imię
Sierpień - pora żniw
Wrzesień, wrzosy i wrzosowate
Październik, bo paździerze
Rośliny wojennych szlaków
Ludzie i kwiaty w kręgu życia i śmierci
Klimat a sezonowe opadanie liści
Andrzejki
Rośliny Świąt Bożego Narodzenia
Intrygujące rośliny
Konkurs
Gry i zabawy

 

Wrzesień, wrzosy i wrzosowate


Wrzos zwyczajny (Calluna vulgaris) /Źródło: Wikipedia
Wrzos -niewielka krzewinka ma drobne kwiatki
w kolorze ... fioletowawym? liliowym?
Po prostu wrzosowym!
Dziewiąty miesiąc roku zawdzięcza swoją nazwę wrzosowi zwyczajnemu Calluna vulgaris. Choć w nazwie zwyczajny, ma wiele właściwości leczniczych.
W przyrodzie często występuje łanowo, tworząc charakterystyczną, specyficzną formację roślinną - wrzosowisko. Wysoko ceniono je jako pastwiska dla pszczół, dostarczające wybornego miodu. W dawnej Polsce miód z całego roku podbierano tylko raz. Aby utrudnić życie złodziejom, bartnicy w całym kraju urządzali miodobranie jednocześnie – we wrześniu i październiku. Próba zbycia miodu lub wosku w innych miesiącach od razu budziła podejrzenie kradzieży.
Niekiedy bartnicy celowo podpalali lub karczowali sośniny, by zwiększyć miododajne powierzchnie wrzosowisk. Rolnicy i leśnicy natomiast nie lubili wrzosu, uważali go za chwast degradujący glebę, wytwarzający trudno rozkładalną, twardą i bardzo zwięzłą warstwę, scementowaną kwasami humusowymi, tzw. rudawiec.  
Wrzosiec krwisty (Erica carnea)/ Źródło: Wikipedia
Wrzosiec krwisty śniegu się nie boi
W Polsce, spokrewnioną z wrzosem całą rodzinę krzewinek nazywano od dawna „wrzosowatymi”, jednak jej łacińska nazwa Ericaceae wywodzi się nie od wszędobylskiego i doskonale wszystkim znanego wrzosu, a od wrzośca Erica. Rodzaj ten obejmuje kilkaset gatunków, w Polsce reprezentowany jest wyłącznie przez różowy wrzosiec bagienny Erica tetralix. Ta przywiązana do łagodnego, oceanicznego klimatu roślina trafia się w Polsce tylko nad morzem i na Dolnym Śląsku. Wrzosiec to gatunek chroniony i ginący, niegdyś występował u nas obficiej, jeszcze na początku XX wieku rósł na kilku reliktowych placówkach z czasów ciepłego i mokrego okresu atlantyckiego (8-5 tys. lat temu), m.in. pod Częstochową i Tarnowskimi Górami.
Liczne, egzotyczne wrzośce na trwale zagościły za to w naszych skalniakach. Są wśród nich cenne rośliny okrywowe, a także takie osobliwości jak kwitnący w środku zimy wrzosiec krwisty Erica carnea z Alp.
Niezmiernie ciekawe jest rozmieszczenie wrzośców na kuli ziemskiej: niemal 640 gatunków Erica (czyli 80% wszystkich gatunków tego rodzaju) występuje daleko, daleko - w południowej Afryce, w niezwykle małym, roślinnym Państwie Przylądkowym.
 
Mącznica lekarska (Arctostaphylos-uva-ursi)/ Źródło: Wikipedia
Mącznica
Borówka brusznica (Vaccinium vitis-idaea/ Źródło: Wikipedia
i brusznica nie wyprą się pokrewieństwa

Od początku do rodziny wrzosowatych zaliczano dostarczające pokarmu i lekarstw krzewinki: z grubsza do siebie podobne borówki Vaccinium, żurawinę Oxycoccus, mącznicę Arctostaphylos, bagno Ledum. Jednakże im bardziej zagłębiamy się w systematykę tej tajemniczej rodziny tym więcej napotykamy dziwactw. 

Kwaśnodrzew (Oxydendron arboreum)/ Źródło: Wikipedia
Kwaśnodrzew
Drzewo poziomkowe (Arbutus unedo)/ Źródło: Wikipedia
Drzewo poziomkowe
Pieris (Pieris japonica)/ Źródło: Wikipedia
Pieris
różne oblicza wrzosowatych

Efektowne różaneczniki oraz drzewo poziomkowe Arbutus unedo, a także odkryte w Ameryce i Wschodniej Azji gaulterie, pierisy, kiścienie Leucothoe i jedyne okazałe drzewo w rodzinie – kwaśnodrzew Oxydendrum arboreum nie wydają się być na pierwszy rzut oka kuzynami wrzosu
(te i inne rzadkie gatunki wrzosowatych można podziwiać w Ogrodzie Botanicznym w Powsinie).
W większości samożywne, wrzosowate przyjęły do swojej familii także gruszyczki Pyrola i pomocniki Chimaphila oraz bezzieleniowe korzeniówki Monotropa.
Pomocnik baldaszkowy (Chimaphila umbellata) /Źródło: Wikipedia
Pomocnik
          
Gruszyczka mniejsza (Pyrola minor) /Źródło: Wikipedia
 Gruszyczka
          
Korzeniówka pospolita (Monotropa hypopitys)/ Źródło: Wikipedia
 Korzeniówka
   
Gruszyczki i pomocniki wyglądem i środowiskiem życia przypominają borówki, ale są niezdrewniałe, a przy tym zeszły z drogi uczciwej symbiozy z grzybami (typowej dla wrzosowatych - mikoryzy erikoidalnej) na półpasożytnictwo. Wykazują tendencję do „szachrowania” swoich partnerów, zabierania im wody i soli bez płacenia produktami fotosyntezy (mniej więcej tak jak jemioła czy świetlik „podskubują” swoich, roślinnych gospodarzy). Natomiast korzeniówki (w Polsce możemy spotkać żółtawej barwy korzeniówkę pospolitą) to wręcz pasożyty, całkowicie żyjące kosztem grzybów (myko-heterotrofia).
Za decyzją zaliczenia tak odmiennych bytów do jednej rodziny stoi bujny rozwój techniki biologii molekularnej. Przebadano DNA chloroplastowe i rybosomalne wielu roślin, po czym zrewidowano podział roślin na rodziny. W rezultacie wrzosowate bardzo się rozrosły, włączono do nich bowiem: korzeniówkowate Monotropaceae, gruszyczkowate Pyrolaceae oraz występujące w w Australii - nastroszowate Epacridaceae.
Nastrosz (Epacris longiflora)/ Źródło: Wikipedia
Nastrosz - zagraniczny kuzyn wrzosu
Dawniej przypuszczano, że podobieństwo między tymi ostatnimi i wrzosami to tylko pozór, wynik ewolucji zbieżnej czyli konwergencji, tak jak podobieństwo między naszym, łożyskowym kretem a kretem workowatym, które w rzeczywistości nie są ze sobą spokrewnione. Badanie genetyczne wykazały jednak bliskie pokrewieństwo wrzosowatych obu półkuli: północnej i południowej.

Wciąż nie wiemy, dlaczego wrzosowate mają na Ziemi dwa odmienne centra bioróżnorodności? I które z nich jest ich ojczyzną? Z jednej strony Ericaceae „rządzą” na Północy - w tundrze i w runie tajgi, z drugiej strony są liczne (i pod względem liczby gatunków, i pokrycia terenu) na dalekim Południu: we wspomnianym wyżej Państwie Przylądkowym, ale również w Australii i w Patagonii.
Jaka by nie była odpowiedź, zważywszy na fakt, że nasiona wrzosowatych roznoszone są przez wiatr lub ptaki, nietrudno przyjąć, że akurat tym krzewinkom łatwo było dotrzeć do najodleglejszych miejsc naszego globu, dosłownie z jednego końca świata na drugi.

Adam Kapler
Pracownia Banku Nasion
PAN OB CZRB Powsin

Co nowego w portalu

150 lat obserwacji przyrody w USA – wcześniejsze zakwitanie roślin
Projekt płazowy
Rośliny Świąt Bożego Narodzenia
Pomóż tworzyć fenologiczną mapę Polski, zostań obserwatorem przyrody !
Z cyklu "Botanika w literaturze i sztuce" - "Przedwiośnie" jako Zielnik Żeromskiego
Pytania do eksperta
Kto nas ustrzeże przed powodzią ?
Fiordy w pigułce
Namorzynowe puzzle
Flora dawnych Pienin
Rośliny Wielkanocy
W czerwcu czerwce na czerwcu
Tajemnice kwiatu paproci
Okolice Pomiechówka
Kolibry na Alasce czyli ciepłe nazwy - zimne adresy
Wyniki konkursu
Zwycięzcy Konkursu
Święto Niepodległości okiem botanika
Klimat a sezonowe opadanie liści
Dary Trzech Króli
Walentyki
Przebiśnieg – wiara w odrodzenie
Prima Aprilis
Pojezierze Gostynińskie
Lipa niejedno ma imię
Wrzesień, wrzosy i wrzosowate
Cena genów
Gorące puzzle
Endemity a relikty
Figa i jej słodkie tajemnice
Skrzydlate miasto
Akcja: czeremcha amerykańska
Tajemnice krypt jasnogórskich
Ziarno prawdy o orkiszu
Lecą, lecą... paździerze
Bagnica - jedyna w swoim rodzaju
O jemiole pod jemiołą
Jak sasanka została zawilcem
Święto Zmarłych
Andrzejki
Powsin zaprasza
Lato w Powsinie
Green Card
Powsin zaprasza na Piknik Naukowy
Rośliny owadożerne zapraszają do Powsina
Murawy kserotermiczne - czas żniw
Jesień w Powsinie
Pogromcy much zapraszają do Powsina
150 urodziny Marii Curie-Skłodowskiej w Powsinie - koncert wśród kwiatów
Na ratunek ptakom
Poznaj zieloną Warszawę - wycieczka z przewodnikiem
W poszukiwaniu utraconego krajobrazu
Niezłe Ziółka
Listopadowe botanizowanie
Zima w Powsinie
Szukamy współpracowników!
Od prehistorii

Powstawanie kontynentów
Geologia ziem polskich
Temperatura
Wegetacja
Klimat a rozwój cywilizacji
Świadectwa
zmian klimatu


Geomorfologia - formy
Geomorfologia - regiony
Paleobotanika
Przyroda a klimat
Endemity a relikty
Zadania
Zostań
obserwatorem


Fenologia
Ochrona czynna muraw kserotermicznych
Porosty
Projekt płazowy
Mapa
Poradniki
Bioindykacja
i adaptacje


Bioindykacja
Adaptacje
Gry i zabawy
Zielniki

Jak wykonać zielnik?
Botanika w kulturze
Rok według roślin
Intrygujące rośliny
Konkurs
Gry i zabawy
Program

Ankieta - nauczyciele
Ankieta - uczniowie
Rozwijajmy razem portal
Uwagi - odpowiedzi
Kontakt

Słownik

Mapa serwisu

Szukaj

Partnerzy programu
Logo Fundusz
Logo Zielnik UW
Logo Biologia UW
Logo internet ART
Szkoła festiwalu nauki
© 2009 - 2024 Zielnik Wydziału Biologii UW; wszelkie prawa zastrzeżone