Jesteś tutaj: Strona główna » Zielniki » Rok według roślin » Lipa niejedno ma imię
Jak wykonać zielnik?
Botanika w kulturze
Rok według roślin
Święto Trzech Króli
Walentynki czyli sercowe rozterki botanika
Przebiśnieg, czyli powrót znad przepaści
Prima Aprilis
Rośliny Wielkanocy
W czerwcu czerwce na czerwcu
Lipa niejedno ma imię
Sierpień - pora żniw
Wrzesień, wrzosy i wrzosowate
Październik, bo paździerze
Rośliny wojennych szlaków
Ludzie i kwiaty w kręgu życia i śmierci
Klimat a sezonowe opadanie liści
Andrzejki
Rośliny Świąt Bożego Narodzenia
Intrygujące rośliny
Konkurs
Gry i zabawy

 

Lipa niejedno ma imię


 
Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!
Nie dójdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Choć się nawysszej wzbije, a proste promienie
Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie.
Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają,
Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają.
Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoły
Biorą miód, który potym szlachci pańskie stoły.
A ja swym cichym szeptem sprawić umiem snadnie,
Że człowiekowi łacno słodki sen przypadnie.
Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie
Jako szczep napłodniejszy w hesperyskim sadzie.
(Jan Kochanowski „Na lipę”)

Kilka osób zapytało mnie ostatnio, czy wczesne kwitnienie lip – już w czerwcu, nie jest oznaką globalnego ocieplenia? Niekoniecznie –  w dużych miastach średnia temperatura zawsze jest nieco wyższa niż w okolicy (zjawisko „miejskiej wyspy ciepła”). Poza tym od dawna sadzi się w aglomeracjach takie gatunki i odmiany wonnych drzew, które z natury kwitną już od czerwca.

Lipa drobnolistna (Tilia cordata)/ Źródło: Wikipedia
Lipa drobnolistna ma na spodniej
stronie liści charakterystyczne
kępki rudych włosków

         
Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos)/ Źródło: Wikipedia
 
Lipa szerokolistna - rodzimy
dla Małopolski gatunek ma
miękko od spodu owłosione,
okazalsze liście i większe kwiaty

W Polsce rosną dziko 2 gatunki lip: drobnolistna Tilia cordata (T. parvifolia) i szerokolistna Tilia platyphyllos (T. grandifolia). To od lipy drobnolistnej, spotykanej w całym kraju, pochodzi polska nazwa siódmego miesiąca roku – lipca, gdyż właśnie ten gatunek rozkwita z początkiem lipca. Lipa szerokolistna rozwija kwiaty wcześniej, już w czerwcu.  To jej z kolei zawdzięczamy szereg wspaniałych odmian ozdobnych oraz możliwość uprawy egzotycznych gatunków lip w Polsce.
W jaki sposób? Prześledźmy  powstanie i rozpowszechnienie tzw. „lipy warszawskiej”, wyróżniającej się piękną, bardzo zwięzłą koroną, silnym zapachem podobnym do woni jaśminowca oraz podwyższoną odpornością na wielkomiejskie warunki. Jest ona przypadkowym mieszańcem lipy szerokolistnej z lipą srebrzystą T. tomentosa (pochodzącej z Bałkanów i Azji Mniejszej). Pierwszy okaz powstał w szkółkach Plantacji Miejskiej w Warszawie jeszcze w czasach carskich i został następnie posadzony przy moście Poniatowskiego. Jego nasiona kiełkowały słabo, dlatego w 1929 roku rozmnożono go wegetatywnie, poprzez szczepienie jego gałązek na młodych drzewkach lip szerokolistnych, służących jako podkładki. Ten sposób uzyskiwania nowych roślin o pożądanych cechach znany jest przede wszystkim z sadów, ale odgrywa też coraz większą rolę w architekturze zieleni i ogrodnictwie, gdyż pozwala uprawiać piękne okazy w miejscach, gdzie normalnie nie mogłyby rosnąć z uwagi na klimat (ale gdzie mogą rosnąć ich krewniacy, służący jako podkładki).
Lipa szerokolistna - pokrój drzewa / Źródło: Wikipedia
Charakterystyczny parasolowaty kształt
czyni lipę drzewem łatwo rozpoznawalnym
Choć macierzysty okaz lipy warszawskiej poległ w czasie II wojny światowej, pochodzące od niej drzewa szczęśliwie przetrwały okupację, a następnie ozdobiły trasę W-Z i inne warszawskie ulice.
Rozminięcie terminu kwitnienia lipy szerokolistnej i lipy drobnolistnej jest bardzo korzystne dla pszczelarzy, gdyż już od czerwca pszczoły mogą zbierać nektar i cały okres nektarowania jest przez to dłuższy. Gloger w swojej „Encyklopedii staropolskiej” wskazywał nie bez dumy, że badania naukowe przyznały Słowianom odwieczną znajomość rolnictwa i bartnictwa, a żaden kraj europejski (…) nie dorównywał w hodowli pszczół okolicom nadwiślańskim. Pisarze dawni zapewniają, że kwitły tam jakieś szczególnie wonne zioła, woniały „ogromne lasy lipowe” – rozkosz pszczół, odwdzięczających się słynnym lipcem. Przy takiej roślinności nie potrzebowały pszczoły nadwiślańskie sztucznego hodowania; lada wydrążony pień służył za ul, lada bór był pasieką.
Dodatkowo w Polsce czyniono wiele wysiłków, by do uprawy wprowadzić takie gatunki i odmiany lipy, które zapewniłyby pszczołom ciągły dostęp do nektaru przez kilka miesięcy.

Sanktuarium w Świętej Lipce / Źródło: Wikipedia
Słynąca cudami na całe Prusy i Rzeczpospolitą
figura Najświętszej Maryi Panny z Dzieciątkiem,
przy trakcie z Reszla do Kętrzyna,
zawieszona była na imponującej starej lipie
Nie ma się co dziwić Kochanowskiemu, że cenił lipę wyżej od najwspanialszych jabłoni czy cytrusów z Sadu Hesperyd. Miododajność to tylko jedna z wielu zalet lipy. Z „kwiatu lipowego” (z botanicznego punktu widzenia są to całe kwiatostany: Flos Tiliae, Inflorescentia Tiliae) wyizolowano hesperydynę, związek antynowotworowy, przeciwzapalny, obniżający poziom tłuszczów w wątrobie i w osoczu krwi, wzmacniający naczynia krwionośne oraz tkankę kostną. Kwiat lipy zawiera wiele innych substancji czynnych, stąd jest szeroko wykorzystywany w medycynie ludowej i oficjalnej, jak również w branży kosmetycznej.
W naszej strefie klimatycznej trudno o pożyteczniejsze, bardziej wielostronnie użytkowane drzewo. Miękkość, lekkość i łupliwość jego drewna wybitnie sprzyja obróbce, choć niestety skraca czas „życia” przedmiotów wykonanych z lipy (stąd pewnie „lipa” jako synonim „obciachu” czy „fuszerki” i „lipny” jako „podrabiany, fałszywy” lub „mało trwały, słaby”). Równie użyteczne jak drewno były łuby, czyli zdarte z pni lip w czasie krążenia soków łyko, z którego sporządzano buty (słynne łapcie rosyjskich mużyków), wyplatano łubianki na owoce i grzyby etc.
Unter den Linden w Berlinie. 1900 r. / Źródło: Wikipedia
Od ponad stu lat na berlińskiej Unter
den Linden rosną lipy.
Czy teraz zastąpią je platany?
Osławiona katownia KGB Łubianka zawdzięcza swą nazwę słynnemu na całą Słowiańszczyznę targowi na łuby.
Gęste ulistnienie i ugałęzienie daje dużo cienia, znakomicie pochłaniając pył i hałas, stąd wielkie znaczenie lip w architekturze zieleni. Ochrona starych alei lipowych przy reprezentacyjnych dzielnicach miast stanowi ważny element troski o zachowanie lokalnego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Uprawa tych pięknych drzew w dużym mieście nie jest łatwa: szkodzi im zbity grunt, spaliny, susze, a przede wszystkim posypywanie ulic i chodników solą w zimie. Coraz częściej podnoszą się głosy, by nawet na historycznych traktach jak Trakt Królewski w Warszawie czy berlińska Unter de Linden (w tłum.: Pod Lipami) zastępować lipy odporniejszymi miłorzębami i platanami. Lecz czy warto?

Adam Kapler
Pracownia Banku Nasion
PAN OB CZRB Powsin
Co nowego w portalu

150 lat obserwacji przyrody w USA – wcześniejsze zakwitanie roślin
Projekt płazowy
Rośliny Świąt Bożego Narodzenia
Pomóż tworzyć fenologiczną mapę Polski, zostań obserwatorem przyrody !
Z cyklu "Botanika w literaturze i sztuce" - "Przedwiośnie" jako Zielnik Żeromskiego
Pytania do eksperta
Kto nas ustrzeże przed powodzią ?
Fiordy w pigułce
Namorzynowe puzzle
Flora dawnych Pienin
Rośliny Wielkanocy
W czerwcu czerwce na czerwcu
Tajemnice kwiatu paproci
Okolice Pomiechówka
Kolibry na Alasce czyli ciepłe nazwy - zimne adresy
Wyniki konkursu
Zwycięzcy Konkursu
Święto Niepodległości okiem botanika
Klimat a sezonowe opadanie liści
Dary Trzech Króli
Walentyki
Przebiśnieg – wiara w odrodzenie
Prima Aprilis
Pojezierze Gostynińskie
Lipa niejedno ma imię
Wrzesień, wrzosy i wrzosowate
Cena genów
Gorące puzzle
Endemity a relikty
Figa i jej słodkie tajemnice
Skrzydlate miasto
Akcja: czeremcha amerykańska
Tajemnice krypt jasnogórskich
Ziarno prawdy o orkiszu
Lecą, lecą... paździerze
Bagnica - jedyna w swoim rodzaju
O jemiole pod jemiołą
Jak sasanka została zawilcem
Święto Zmarłych
Andrzejki
Powsin zaprasza
Lato w Powsinie
Green Card
Powsin zaprasza na Piknik Naukowy
Rośliny owadożerne zapraszają do Powsina
Murawy kserotermiczne - czas żniw
Jesień w Powsinie
Pogromcy much zapraszają do Powsina
150 urodziny Marii Curie-Skłodowskiej w Powsinie - koncert wśród kwiatów
Na ratunek ptakom
Poznaj zieloną Warszawę - wycieczka z przewodnikiem
W poszukiwaniu utraconego krajobrazu
Niezłe Ziółka
Listopadowe botanizowanie
Zima w Powsinie
Szukamy współpracowników!
Od prehistorii

Powstawanie kontynentów
Geologia ziem polskich
Temperatura
Wegetacja
Klimat a rozwój cywilizacji
Świadectwa
zmian klimatu


Geomorfologia - formy
Geomorfologia - regiony
Paleobotanika
Przyroda a klimat
Endemity a relikty
Zadania
Zostań
obserwatorem


Fenologia
Ochrona czynna muraw kserotermicznych
Porosty
Projekt płazowy
Mapa
Poradniki
Bioindykacja
i adaptacje


Bioindykacja
Adaptacje
Gry i zabawy
Zielniki

Jak wykonać zielnik?
Botanika w kulturze
Rok według roślin
Intrygujące rośliny
Konkurs
Gry i zabawy
Program

Ankieta - nauczyciele
Ankieta - uczniowie
Rozwijajmy razem portal
Uwagi - odpowiedzi
Kontakt

Słownik

Mapa serwisu

Szukaj

Partnerzy programu
Logo Fundusz
Logo Zielnik UW
Logo Biologia UW
Logo internet ART
Szkoła festiwalu nauki
© 2009 - 2024 Zielnik Wydziału Biologii UW; wszelkie prawa zastrzeżone