 |
|
|
|
|
Doliny polodowcowe
to doliny przekształcone przez duże jęzory lodowcowe.  | | Polodowcowa Dolina Roztoki.Tatry |
(Szczególnym rodzajem dolin polodowcowych są fiordy).W wyniku niszczenia doliny rzecznej przez lodowiec, czyli w wyniku erozji lodowcowej, zmienia się jej kształt. Przekrój poprzeczny doliny rzecznej przed zlodowaceniem zbliżony jest do litery V. Niszcząca działalność lodowca powoduje, że ściany doliny stają się prawie pionowe, a cała dolina polodowcowa w przekroju przypomina literę U. Dlatego o dolinach polodowcowych mówi się również doliny U-kształtne.
Widząc taki kształt doliny (przykładowo w Tatrach są to doliny Białej Wody, Rybiego Potoku, Kościeliska powyżej krzyża Wincentego Pola), możemy wnioskować, że stosunkowo niedawno znajdował się w niej lodowiec.
Wędrując w górę tatrzańskich dolin często możemy wyróżnić miejsce, gdzie przekrój doliny V-kształtnej zmienia się w U-kształtną, a dno pokrywa rumosz skalny. Miejsce takie pozwala wyznaczyć zasięg dawnego lodowca. Dolina u- kształtna. Zillertal. Alpy
Z upływem czasu płynące dnem dolin potoki oraz osuwiska ze zboczy zacierają charakterystyczny kształt dolin polodowcowych, których przekrój znów zaczyna przypominać literę V. Jednak nawet wówczas na dnie doliny pozostają głazy i bloki skalne moreny dennej oraz chaotycznie rozmieszczone pagórki i zagłębienia, powstałe z moreny powierzchniowej. Możemy je zauważyć w niżej położonych odcinkach dolin tatrzańskich i karkonoskich.
Dolina v- kształtna. Kaukaz
W czasie zlodowacenia zmianom ulega nie tylko kształt doliny, ale także jej dno. W wyniku szybszego niszczenia mniej odpornych warstw skalnych tworzą się zagłębienia, a przed lub za nimi formują się progi.  | Próg skalny. Wielka Siklawa. Tatry.
|
Progi powstają nie tylko w miejscach występowania twardszych skał, ale również przy wylocie kotła lodowcowego, w miejscu połączeń z innymi dolinami oraz w zwężeniach dolin, czyli wszędzie tam, gdzie następuje wzrost intensywności żłobienia podłoża przez nacisk zwiększających się mas lodu. Miejsca takie są zatem znacznie głębsze od pozostałej części doliny – za nimi zaś tworzy się wyraźny próg.
Znane tatrzańskie wodospady (Siklawa, Wodogrzmoty Mickiewicza) to miejsca, gdzie woda spływa z takich wysokich progów, uformowanych w czasie minionych zlodowaceń.
Doliny zawieszone (wiszące) – forma charakterystyczna dla dolin polodowcowych. Dno doliny zawieszonej jest wyżłobione przez lodowiec boczny, który spływa do doliny głównej, zajętej przez większy lodowiec. Erozja dna bocznej doliny jest mniej intensywna niż doliny głównej, co sprawia, że po stopieniu się lodowców wylot dolinki bocznej jakby „wisi” nad główną. Jej dno znajduje się wyżej, gdyż mniejsze masy lodu bocznego lodowca żłobią dolinkę wolniej niż większy lodowiec dolinę główną. W przypadku erozji lodowcowej o szybkości erozji decyduje bowiem masa lodu. Inaczej jest w przypadku erozji rzecznej: rzeki lub strumienie w dolinach bocznych, choć niosą mniej wody, z powodu większego spadku terenu szybciej niszczą podłoże i dna takich dolin stosunkowo szybko osiągają poziom dna doliny głównej. Taki spadek nie ma znaczenia w przypadku lodowców, gdyż jęzor lodowcowy bocznej dolinki nasuwa się na powierzchnię większego lodowca.
Wisząca Buczynowa Dolina. Tatry.
Oznaczenie: 1- cyrk lodowcowy, 2- fartuchy śnieżne,3- dno doliny w miejscu dawnego pola firnowego, 4- próg skalny
Doliny zawieszone zobaczyć możemy na Suwalszczyźnie (np. dolina Gaciska) oraz w Tatrach: Dolina Pusta, Dolina Buczynowa (ich malutkie lodowce dochodziły do potężnego lodowca płynącego Doliną Pięciu Stawów) czy Dolina Roztoki, zawieszona nad Doliną Białej Wody (progiem doliny zawieszonej są w tym przypadku Wodogrzmoty Mickiewicza). Liczne doliny „wiszą” też nad Doliną Białej Wody (doliny: Rówienki, Świstowa, Litworowa, Kacza, Czeska, Żabich Stawów czy Białczańska.
Proces tworzenia się doliny zawieszonej
- Rys. A. Na powierzchnię dużego, intensywnie żłobiącego dolinę lodowca spływa mniejszy lodowiec z doliny bocznej. Ponieważ ma on dużo mniejszą masę, pogłębia swoją dolinkę w znacznie mniejszym stopniu.
- Rys. B. Lodowce zanikają. Widać wyraźnie różnicę w wyżłobieniu obu dolin. Wypływająca spod lodowca rzeka przybiera formę rzeki roztokowej, z wieloma zmieniającymi położenie korytami, które łączą się i rozdzielają, omijając wyspy tworzące się z nanoszonego materiału. W głównej dolinie widać dawne moreny: boczną i czołową oraz morenę przy samym czole lodowca, świadczącą, iż lodowiec zalega w tym miejscu już przez dłuższy czas.
- Rys. C. Lodowce stopiły się całkowicie. Boczna dolina, zajmowana dawniej przez mały lodowiec, znajduje się kilkadziesiąt metrów powyżej dna głównej doliny. Obie mają U-kształtny profil, co świadczy o ich polodowcowym pochodzeniu. Jednak płynący główną doliną potok zaczyna już wywierać wpływ na jej profil, żłobiąc koryto w kształcie litery V.
|
|
