Jesteś tutaj: Strona główna » Świadectwa zmian klimatu » Geomorfologia - formy » Moreny
Geomorfologia - formy
Cyrki lodowcowe
Doliny polodowcowe
Pradoliny
Misy lodowcowe
Wygłady lodowcowe
Moreny
Ozy
Jeziora polodowcowe
Głazy narzutowe
Lodowce
Geomorfologia - regiony
Paleobotanika
Przyroda a klimat
Endemity a relikty
Zadania

 

Moreny

to wały usypane z materiału skalnego przenoszonego przez lodowiec.
Morena górska w Tatrach/ autor: Sławomir Lamparski
Morena lodowca górskiego. Dol. Roztoki.Tatry
Morena z lądolodu z okolic Kutna/ autor: Sławomir Lamparski
Morena lądolodu. Okolice Kutna
Gdy lód się topi, materiał transportowany w lodowcu zostaje na miejscu. Materiał skalny dostaje się do lodowca lub gromadzi w jego pobliżu w różny sposób (jest wyorywany z podłoża przez masy lodu, spada ze zboczy na powierzchnię lodowca itd.). Dlatego moreny zbudowane są z osadów o bardzo różnej wielkości – obok wielkich głazów są małe kamyki, piaski i iły. Dzięki temu łatwo można odróżnić morenę od osadów rzecznych.
Moreny czołowa (z lewej)  i boczna (z prawej) nad Przednim Stawem. Tatry/ autor: Sławomir Lamparski
Moreny czołowa (z lewej)  i boczna (z prawej) nad Przednim Stawem. Tatry/ autor: Sławomir Lamparski
Moreny- czołowa i boczna nad Przednim Stawem. Tatry
Oznaczenie: 1- morena czołowa, 2- morena boczna

Ze względu na miejsce formowania się wałów morenowych wyróżnia się moreny czołowe, pozostawiane przez lodowce górskie i kontynentalne (lądolód) oraz moreny boczne i środkowe, związane z lodowcami górskimi.

Moreny czołowe – powstają przy czole lodowca, w formie wału równoległego do czoła. Tworzy je materiał skalny wyorany przez lodowiec (gdy lodowiec posuwa się do przodu, nacisk lodu na podłoże jest tak duży, że wystające skały zostają oderwane i przesuwają się wraz z lodem). Również materiał spadający ze zboczy wystających ponad powierzchnią lodowca przesuwa się wraz z nim i gromadzi się przy czole lodowca. W czasie dłuższego postoju lodowca przy jego czole zbiera się bardzo duża ilość materiału skalnego, dlatego w trakcie zanikania lodowca (topnienia), materiał ten zostaje w postaci wałów. Wałów morenowych może być kilka, powstających w kolejnych miejscach postoju czoła. Ich rozmieszczenie świadczy o zasięgu lodowca i etapach jego zanikania, a pośrednio o zmianach klimatycznych na danym obszarze.
Morena czołowa Tień-Szań. Kirgistan/ autor: Sławomir Lamparski
Morena czołowa Tień-Szań. Kirgistan/ autor: Sławomir Lamparski
Morena czołowa poniżej krawędzi jęzora lodowcowego. Tień-Szań. Kirgistan
Oznaczenie: 1- morena czołowa, 2- jęzor lodowca

Moreny mogą osiągać wysokość kilkudziesięciu metrów i znaczną szerokość. Te utworzone przez lądolód mają nawet 100 m wysokości i wiele kilometrów szerokości (np. Wieżyca koło Kościerzyny, Góra Dylewska na Mazurach).
Moreny czołowe i boczna. Tatry/ autor: Sławomir Lamparski
Moreny czołowe i boczna.Tatry/ autor: Sławomir Lamparski
Morena boczna ( w głębi) i moreny czołowe wyznaczające etapy zanikania lodowca. Tatry
Oznaczenie: 1- morena boczna, 2- moreny czołowe, 3- strumyk

W Tatrach moreny czołowe lodowców górskich dostrzeżemy między innymi w Dolinie Miętusiej i Dolinie Małej Łąki. Schronisko Morskiego Oka stoi na morenie czołowej z ostatniego zlodowacenia. Na Hali Smytniej możemy zobaczyć wały moreny boczno-czołowej lodowca kościeliskiego, wyznaczające zarazem granicę jego najdalszego zasięgu. W Dolinie Tomanowej morena czołowa jest rozcięta przez Tomanowy Potok. Widoczne są tam również moreny boczne. Za wałami moren często powstają jeziorka zaporowe, np. Smreczyński Staw czy Toporowe Stawy.


Moreny boczne – to wały równoległe do brzegów jęzora lodowcowego, powstające między jęzorem a zboczem doliny, ze skał osypujących się na brzegi jęzora.
Morena boczna. Kaukaz/ autor: Sławomir Lamparski
Morena boczna. Kaukaz/ autor: Sławomir Lamparski
Morena boczna, w głębi widoczny jęzor lodowca przełamujący się przez próg.
Dolina poniżej Góry Kazbek. Kaukaz
Oznaczenie: 1- morena boczna, 2- jęzor lodowca, 3- próg skalny

Zwróćmy uwagę na takie wały, gdy będziemy wędrować w Tatrach Doliną Gąsienicową, Doliną Rybiego Potoku czy też znajdziemy się w górnej części Doliny Kościeliskiej. Idąc zaś w kierunku Murowańca, przyjrzyjmy się szerokiej dolinie z wałami głazów pomiędzy Wielką a Małą Kopą. Piękne moreny boczne można też znaleźć na Kalatówkach, w Dolinie Małej Łąki czy Dolinie Miętusiej.
Moreny środkowe – gdy jęzory dwóch lodowców połączą się ze sobą, z ich moren bocznych powstaje właśnie ten typ moreny. Moreny boczne i środkowe są charakterystyczne dla lodowców górskich.

Co nowego w portalu

150 lat obserwacji przyrody w USA – wcześniejsze zakwitanie roślin
Projekt płazowy
Rośliny Świąt Bożego Narodzenia
Pomóż tworzyć fenologiczną mapę Polski, zostań obserwatorem przyrody !
Z cyklu "Botanika w literaturze i sztuce" - "Przedwiośnie" jako Zielnik Żeromskiego
Pytania do eksperta
Kto nas ustrzeże przed powodzią ?
Fiordy w pigułce
Namorzynowe puzzle
Flora dawnych Pienin
Rośliny Wielkanocy
W czerwcu czerwce na czerwcu
Tajemnice kwiatu paproci
Okolice Pomiechówka
Kolibry na Alasce czyli ciepłe nazwy - zimne adresy
Wyniki konkursu
Zwycięzcy Konkursu
Święto Niepodległości okiem botanika
Klimat a sezonowe opadanie liści
Dary Trzech Króli
Walentyki
Przebiśnieg – wiara w odrodzenie
Prima Aprilis
Pojezierze Gostynińskie
Lipa niejedno ma imię
Wrzesień, wrzosy i wrzosowate
Cena genów
Gorące puzzle
Endemity a relikty
Figa i jej słodkie tajemnice
Skrzydlate miasto
Akcja: czeremcha amerykańska
Tajemnice krypt jasnogórskich
Ziarno prawdy o orkiszu
Lecą, lecą... paździerze
Bagnica - jedyna w swoim rodzaju
O jemiole pod jemiołą
Jak sasanka została zawilcem
Święto Zmarłych
Andrzejki
Powsin zaprasza
Lato w Powsinie
Green Card
Powsin zaprasza na Piknik Naukowy
Rośliny owadożerne zapraszają do Powsina
Murawy kserotermiczne - czas żniw
Jesień w Powsinie
Pogromcy much zapraszają do Powsina
150 urodziny Marii Curie-Skłodowskiej w Powsinie - koncert wśród kwiatów
Na ratunek ptakom
Poznaj zieloną Warszawę - wycieczka z przewodnikiem
W poszukiwaniu utraconego krajobrazu
Niezłe Ziółka
Listopadowe botanizowanie
Zima w Powsinie
Szukamy współpracowników!
Od prehistorii

Powstawanie kontynentów
Geologia ziem polskich
Temperatura
Wegetacja
Klimat a rozwój cywilizacji
Świadectwa
zmian klimatu


Geomorfologia - formy
Geomorfologia - regiony
Paleobotanika
Przyroda a klimat
Endemity a relikty
Zadania
Zostań
obserwatorem


Fenologia
Ochrona czynna muraw kserotermicznych
Porosty
Projekt płazowy
Mapa
Poradniki
Bioindykacja
i adaptacje


Bioindykacja
Adaptacje
Gry i zabawy
Zielniki

Jak wykonać zielnik?
Botanika w kulturze
Rok według roślin
Intrygujące rośliny
Konkurs
Gry i zabawy
Program

Ankieta - nauczyciele
Ankieta - uczniowie
Rozwijajmy razem portal
Uwagi - odpowiedzi
Kontakt

Słownik

Mapa serwisu

Szukaj

Partnerzy programu
Logo Fundusz
Logo Zielnik UW
Logo Biologia UW
Logo internet ART
Szkoła festiwalu nauki
© 2009 - 2024 Zielnik Wydziału Biologii UW; wszelkie prawa zastrzeżone