 |
|
|
|
|
Pradoliny
to ogromne doliny rzeczne utworzone przez wody roztopowe na przedpolu lądolodu, łączące się z wodami rzek nielodowcowych. W trakcie nasuwania się lądolodu na obszar Polski od północy niemożliwy był odpływ wód w tamtym kierunku, czyli do Bałtyku i istniejący wówczas system odpływu rzecznego ulegał całkowitej zmianie.  | Współczesna rzeka roztokowa z wód lodowca.
Tień-szań. Kirgistan
|
Na południu barierę stanowiły łańcuchy górskie (Karpaty, Sudety). Zgodnie z nachyleniem terenu gromadzące się wielkie masy wód (z lądolodu i z płynących z południa rzek) kierowały się na zachód lub wschód, tworząc ogromne doliny, o wiele szersze od współczesnych. Miały one przebieg równoległy do czoła lądolodu. Rzeki płynące pradolinami transportowały bardzo dużo materiału skalnego, akumulacja przeważała nad procesami erozyjnymi.
Powstawały rzeki roztokowe o wielu zmieniających położenie korytach, gdyż płynąca woda musiała przedzierać się przez masy nanoszonych ciągle osadów.
Występująca w podłożu wieloletnia zmarzlina utrudniała rzekom w pradolinach erozję w głąb ziemi, ale zachodziła intensywna erozja boczna. Dzięki temu pradoliny osiągały szerokość dochodzącą do kilkudziesięciu kilometrów.
Przebieg pradolin na terenie Polski
 | Pradoliny powstawały równolegle do czoła lądolodu.
Autor mapy: Sławomir Lamparski. Konsultacja merytoryczna: prof. Leszek Marks
|
- Pradolina podkarpacka ciągnęła się od Dębicy po Przemyśl. Jest to najstarsza pradolina na terenie naszego kraju - powstała ok. 400 tys. lat temu, w czasie największego zasięgu zlodowacenia. Lądolód dotarł prawie do Karpat (zlodowacenie południowopolskie), a jego wody roztopowe płynęły w kierunku południowo-wschodnim, doliną Dniestru do Morza Czarnego. Pradolina ta funkcjonowała także później, w czasie zlodowacenia Odry (ok. 180-200 tys. lat temu).
- Pradolina Pilicy-Wieprza-Krzny powstała w środkowej i wschodniej części Polski podczas zlodowacenia Warty. Wody roztopowe odpływały w kierunku północno-wschodnim, doliną Prypeci do Dniepru.
- Pradolina wrocławsko-magdeburska powstała w południowo-zachodniej Polsce w czasie zlodowacenia Warty i odprowadzała wody do Morza Północnego.
- Pradolina głogowsko-barucka związana jest z maksymalnym zasięgiem lądolodu zlodowacenia Wisły (tzw. faza leszczyńska). Prowadziła wody na południe, do doliny Łaby.
- Pradolina warszawsko-berlińska powstała w czasie zlodowacenia Wisły (tzw. faza poznańska). Prowadziła wody przez obszar, na którym dziś leży Berlin, do doliny Łaby.
- Pradolina toruńsko-eberswaldzka powstała czasie zlodowacenia Wisły (tzw. faza pomorska). Prowadziła wody na północ od dzisiejszego Berlina, do doliny Łaby.
- Pradolina Biebrzy-Narwi to wschodni (początkowy) fragment pradoliny warszawsko-berlińskiej i pradoliny toruńsko-eberswaldzkiej.
- Pradolina Drwęcy to niewielka pradolina łącząca się z pradoliną
toruńsko-eberswaldzką w rejonie Torunia.
- Pradolina kaszubska utworzyła się podczas zaniku zlodowacenia Wisły na obszarze Polski tam, gdzie obecnie płynące nią rzeki zmierzają w przeciwne strony: Reda na wschód do Zatoki Puckiej, zaś Łeba na północny zachód, do jeziora Łebsko.
- Pradolina pomorska to zachodnie przedłużenie pradoliny kaszubskiej. Wody płynęły bezpośrednio wzdłuż czoła lądolodu stacjonującego na obszarze Mierzei Słupskiej, dlatego po stopieniu lądolodu zachowała się jedynie południowa krawędź tej pradoliny.
 | Pradolina Biebrzy i Narwi. Widać rozległą, płaską równinę,
którą niegdyś płynęły ogromne masy wody.
|
|
Szacuje się, że niektóre pradoliny odprowadzały w okresie letnim wody w ilości 300-400 tys. m3/s. Dla porównania wartość ta wynosi obecnie dla Wisły przy jej ujściu 1080 m3/s, dla Odry 575 m3/s, dla Missisipi 17 tys. m3/s, dla Jeniseju 20 tys. m3/s, a dla Amazonki 175 tys. m3/s.
Autor: Sławomir Lamparski
|
|
