 |
|
|
|
|
O liczbach wskaźnikowych Ellenberga
Co mają podmurówka i sławojka do wymagań siedliskowych roślin?
Każdy organizm wymaga określonych warunków bytowania, by móc przetrwać i wydać potomstwo. Szczegółowa wiedza na temat „potrzeb” roślin uprawnych jest bardzo przydatna w praktyce ogrodniczej. Każdy miłośnik ogrodów wie, że wrzos zwyczajny wymaga gleb kwaśnych, nie toleruje dużej zawartości węglanu wapnia i organicznych związków azotowych w podłożu. Jeśli zakupione u szkółkarza dorodne wrzosy posadzimy wzdłuż świeżo wymurowanego ogrodzenia, to wkrótce mogą pojawić się kłopoty. Zaprawa murarska zawiera duże ilości węglanu wapnia (wapno!). Jeśli murarze nie gospodarowali oszczędnie zaprawą i rozchlapali ją wokół podmurówki, wówczas duża część tej substancji dostanie się do gleby. Zasadzone w takim podłożu młode sadzonki będą chorować, a nawet mogą uschnąć.
Próba ozdobienia wrzosami okolic działkowego wychodka również skazana jest na niepowodzenie, gdyż roślina ta nie znosi bogatych w azot odpadów organicznych (nazwijmy rzecz po imieniu: mocz zawiera bardzo duże ilości organicznych związków azotu!). Są natomiast wielcy „amatorzy” przeazotowanych gleb, tacy jak pokrzywa zwyczajna i dziki bez czarny. Rozrastają się bujnie wokół wygódek, korzystając z bogactwa naturalnych nawozów azotowych.
Jak wykiwać konkurentów?
Każdy gatunek ma swoje „potrzeby” nie tylko względem własności gleby, ale i warunków klimatycznych, takich jak nasłonecznienie, wilgotność i temperatura powietrza. Jeden lubi dużo tego, inny bezwzględnie wymaga tamtego, a trzeciemu jest „wszystko jedno”! Wrzos wyraźnie preferuje glebę kwaśną, ale pod względem dostępności wody nie jest już taki wybredny. W warunkach naturalnych można go spotkać zarówno na suchych piaszczyskach, jak i w podmokłych borach bagiennych. Wymagań wrzosu pod względem wilgotności podłoża nie da się jednoznacznie określić - ważne, żeby było dużo słońca i „kwaśno w nogi”... To właśnie duże zapotrzebowanie na światło powoduje, że wrzosu niemal nigdy nie spotkamy w głębi ciemnego lasu. Ta niska krzewinka nie ma przecież szans na wygranie w „wyścigu do słońca” z drzewami i krzewami! Jej występowanie ogranicza się zatem do miejsc słabo zacienionych: słonecznych suchych muraw, okrajków leśnych, polan, poręb i świetlistych lasów (takich, jak wspomniany bór bagienny).
Inną metodą na uniknięcie bezwzględnej walki o światło jest zdolność do przetrwania w półcieniu - tam, gdzie nie wszyscy są w stanie wegetować! Taką strategię przyjął np. szczawik zajęczy, drobna roślina runa leśnego, zdolna do przeżycia pod okapem drzew, niemal w całkowitym cieniu! Każdy gatunek „szuka” dla siebie miejsca, lawirując między własnymi potrzebami a konkurencją ze strony innych gatunków, wymagających podobnych warunków siedliskowych. W naturze sztuka przetrwania jest umiejętnością zawierania kompromisów między tym, co by się chciało, a tym, co można dostać od życia. To manewrowanie powoduje, że dany gatunek występuje najczęściej w miejscu, gdzie kombinacja cech siedliska w możliwie najpełniejszy sposób zaspokaja jego potrzeby, pomimo presji ze strony konkurentów. Najczęściej, bo przecież roślinie zdarza się wyrosnąć przypadkowo, „nie tam, gdzie trzeba”. Gatunek może pojawić się w innych miejscach, ale spotyka się go tam rzadziej, czasem w gorszej kondycji.
Numerologia, czyli: jak można określić wymagania roślin za pomocą liczb?
Na podstawie wieloletnich obserwacji terenowych, naukowcy byli w stanie dość szczegółowo określić wymagania siedliskowe wielu gatunków roślin. Wymagania danej rośliny zostały określone za pomocą kombinacji liczb, a każda z nich oznacza wymogi w stosunku do konkretnego czynnika środowiskowego. Przyjrzyjmy się zatem przykładowemu zestawowi ekologicznych liczb wskaźnikowych (w skali od 1 do 9), wyznaczonych przez niemieckiego profesora H. Ellenberga i jego współpracowników dla obszaru Europy Środkowej (te same gatunki w innych miejscach na świecie mogą mieć inne wartości liczb wskaźnikowych). Nasza tabela dotyczy wspomnianych już 4 gatunków roślin, gdzie cyfra 1 wskazuje na najniższe wymagania, a najwyższa liczba oznacza wymogi najwyższe (a zarazem najwyższe stężenia czynnika, przy którym mogą występować rośliny). Symbol „x” oznacza, że dla danego gatunku nie można jednoznacznie wyznaczyć zapotrzebowań pod względem jakiegoś czynnika (wymagania są niejednoznaczne).
Gatunek
Liczby ekologiczne w odniesieniu do:
Gatunek | Liczby ekologiczne w odniesieniu do: | światła
(od 1 do 9) | temperatury
(od 1 do 9) | wilgotności podłoża
(od 1 do 12) | odczynu
i zaw. węglanu wapnia w podłożu
(od 1 do 9) | zawartości azotu w podłożu
(od 1 do 9) | dziki bez czarny
Sambucus nigra | 7 | 5 | 5 | x | 9 | pokrzywa zwyczajna
Urtica dioica | x | x | 6 | 7 | 8 | szczawik zajęczy
Oxalis acetosella | 1 | x | 5 | 4 | 6 | wrzos zwyczajny
Calluna vulgaris | 8 | x | x | 1 | 1 |
 | | Bez czarny |
|  | Szczawik zajęczy
|
|  | Wrzos zwyczajny
|
|
W naszym zestawie nie ma gatunków o zasięgu wybitnie północnym lub wysokogórskim, (preferujących niższe temperatury), ani roślin ciepłolubnych, dlatego czynnik temperatury nie jest w tych wypadkach dobrym wskaźnikiem. Tylko dla bzu czarnego ustalono liczbę czynnika temperatury jako 5, co oznacza temperatury umiarkowane. Liczby dotyczące dostępności wody w podłożu są zbliżone - szczawik, pokrzywa i bez to rośliny lądowe rosnące na glebach umiarkowanie wilgotnych i świeżych, natomiast wrzos wykazuje się pod tym względem dużą zmiennością. Podobne wymagania w stosunku do światła mają wrzos zwyczajny i bez czarny, ale wyraźnie różnią się pod względem preferowanej żyzności gleby. Wrzos rośnie najczęściej na glebach skrajnie ubogich (bo na glebach żyźniejszych jest większa konkurencja!), podczas gdy dziki bez czarny znosi gleby silnie zanieczyszczone azotem organicznym (zbyt duże stężenie związków azotu powoduje, że tylko nieliczne gatunki są w stanie przetrwać na takich glebach!). Wrzos jest wskaźnikiem gleb silnie zakwaszonych, bez nie wykazuje wyraźnych preferencji, a pokrzywa rośnie najczęściej na glebach słabo kwaśnych.
Nieprzypadkowo liczby ekologiczne opisane są mało precyzyjnymi określeniami typu „słabo”, „, „umiarkowanie”, „dość”, „silnie”.. Bardzo ważne jest zrozumienie, że koncepcja ekologicznych liczb wskaźnikowych ma swoje ograniczenia. Nie dostarczają one informacji o konkretnym zakresie warunków, w których występuje gatunek - nie są mierzalne, choć sugerują dokładność! To tak, jakby wrzos (mający liczbę wskaźnikową światła 7) nazwać rośliną „światłożądną w 7 stopniu”, czyli: bardzo światłożądną, a szczawik zajęczy (o liczbie wskaźnikowej światła wynoszącej 1) określić jako „światłożądną w 1 stopniu”, czyli: gatunek o bardzo małych wymaganiach świetlnych. Liczby ekologiczne nie informują też o pełnej amplitudzie ekologicznej gatunku, ani o optymalnych warunkach bytowania. Powtarzam raz jeszcze: ekologiczne liczby wskaźnikowe opisują warunki siedliskowe, w których dana roślina występuje najczęściej, przy uwzględnieniu konkurencji ze strony innych gatunków.
...Ale po co to komu? Przeczytaj:
Przykład 1. Co ma pęknięta rynna do „wiszących ogrodów” Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie
Przykład 2. Jak ustrzec się przed powodzią?Dr Halina Galera
Zakład Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska UW
|
|
