Jesteś tutaj: Strona główna » Zostań obserwatorem » Fenologia

 

Co to jest fenologia?

Fenologia jest nauką, która zajmuje się badaniem zjawisk zachodzących w życiu roślin i zwierząt, w zależności od pór roku i zmieniających się warunków atmosferycznych.
Prowadząc obserwacje fenologiczne roślin należy zanotować wyraźnie zaznaczające się podczas ich rozwoju zjawiska, takie jak np. kwitnienie, rozwój liści, dojrzewanie owoców.
Na podstawie faz rozwoju określonych gatunków roślin (tzw. gatunków wskaźnikowych) wyznaczone zostały fenologiczne pory roku. Daty rozpoczęcia i zakończenia fenologicznych pór roku w poszczególnych latach mogą być różne, w zależności od panujących warunków pogodowych. Data rozpoczęcia pór fenologicznych zależy również od lokalizacji stanowiska (jego położenia geograficznego, wysokości nad poziomem morza), na którym prowadzone są obserwacje.

Jakie znaczenie mają obserwacje fenologiczne?
Obserwacje fenologiczne dostarczają informacji, które stanowią cenne uzupełnienie obserwacji meteorologicznych. Porównywanie spostrzeżeń fenologicznych z całej Polski pozwala na pokazanie różnic pomiędzy klimatami różnych rejonów naszego kraju. Zestawienie obserwacji fenologicznych z terenów dużych miast oraz z terenów oddalonych od aglomeracji miejskich dostarcza informacji dotyczących wpływu tzw. „miejskiej wyspy ciepła” na wegetację roślin. Wreszcie, porównanie danych fenologicznych zbieranych na określonym stanowisku przez szereg kolejnych lat umożliwia obserwację zmian klimatu. Wyniki obserwacji fenologicznych mają nie tylko istotne znaczenie poznawcze, ale również praktyczne. Stanowią one bowiem cenne źródło danych, które mogą być wykorzystywane w rolnictwie (na przykład do wyboru odpowiednich odmian roślin uprawnych, a także do ustalania terminów ich siewu czy zbioru).

Kto może prowadzić badania fenologiczne?
Badania fenologiczne nie wymagają żadnego specjalistycznego sprzętu, stąd też może je prowadzić każdy!

Czy warto prowadzić obserwacje fenologiczne?
Tak! Obserwacje fenologiczne podejmowane w ramach zajęć szkolnych stanowią bez wątpienia doskonałe urozmaicenie nauki. Bezpośrednie obcowanie z naturą może ułatwić młodzieży zrozumienie zjawisk zachodzących w przyrodzie, rozwinąć umiejętność prowadzenia obserwacji oraz rozbudzić zainteresowania przyrodnicze. Dane fenologiczne zbierane przez młodych badaczy w kolejnych latach będą gromadzone w specjalnie do tego celu przygotowanej bazie. Baza ta umożliwi porównywanie wyników obserwacji prowadzonych w różnych częściach naszego kraju. Stąd też badania fenologiczne realizowane pod opieką nauczycieli będą miały istotne znaczenie nie tylko w skali lokalnej czy regionalnej, ale również ogólnopolskiej.

Co warto wiedzieć przed rozpoczęciem obserwacji fenologicznych?
Aby wyniki spostrzeżeń fenologicznych miały rzeczywistą wartość i by mogły być przydatne do dalszych opracowań, m.in. analiz przestrzennych i czasowych, powinny być prowadzone przez kilka kolejnych lat według jednolitych zasad przestrzeganych przez wszystkich obserwatorów.

1. Należy poznać rośliny, które stanowią obiekt naszych obserwacji
Proponujemy obserwowanie jednej z faz rozwoju zawilca gajowego, brzozy brodawkowatej lub kasztanowca zwyczajnego. Gatunki wybrane jako obiekty naszych obserwacji fenologicznych są łatwo rozpoznawalne i występują na terenie Polski dość powszechnie.
Obserwacje pór kwitnienia zawilca gajowego i kasztanowca zwyczajnego oraz rozwijania się liści brzozy brodawkowatej pozwolą stwierdzić czy różnice obserwowane w kolejnych latach mają charakter przypadkowy czy może kierunkowy, dowodzący globalnych zmian klimatu. Dodatkowo porównanie spostrzeżeń dotyczących kasztanowca i brzozy zwyczajnej, zarejestrowanych przez Obserwatorów, pozwoli odpowiedzieć na pytanie, czy istnieją znaczące różnice pomiędzy klimatem we wsiach oraz w największych polskich miastach i czy można mówić o tzw. „miejskiej wyspie ciepła”.

Zawilec gajowy/ autor: Agnieszka Nobis

Zawilec gajowy (Anemone nemorosa)

Opis: roślina zielna; zwykle do 20 cm wysokości, o liściach odziomkowych trójlistkowych (czasem pięciolistkowych); okółek liści pod kwiatami składa się z 3 liści; łodyga zakończona jest pojedynczym kwiatem, składającym się zwykle z 6 płatków o barwie białej, które czasem są mniej lub bardziej różowo nabiegłe.
Występowanie: gatunek ten występuje w lasach liściastych.
Przybliżona pora prowadzenia obserwacji: w zależności od regionu Polski zawilec gajowy kwitnie od marca do maja. Intensywne obserwacje populacji tego gatunku prowadzi się przez ok. trzy tygodnie. Wskazane jest odwiedzanie stanowiska, na którym notowane są spostrzeżenia fenologiczne, trzy razy w tygodniu.
Uwaga: nie pomylić z innymi gatunkami zawilców! Rodzaj zawilec ( Anemone) jest reprezentowany we florze Polski przez cztery gatunki, przy czym w podobnych miejscach jak zawilec gajowy może rosnąć także zawilec żółty (Anemone ranunculoides), którego kwiaty mają barwę żółtą.


Kasztanowiec zwyczajny/ autor: Agnieszka Nobis

Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum)

Opis: drzewo zwykle do 25 m wysokości, o liściach dłoniasto złożonych – zbudowanych z 5-7 klinowato-, odwrotnie jajowatych listków; kwiaty białe z żółtymi lub czerwonymi plamkami u nasady, zebrane w gęste, wiechowate, wzniesione kwiatostany o długości do 30 cm.
Występowanie: gatunek sadzony głównie w parkach, ogrodach botanicznych, przy drogach.
Przybliżona pora prowadzenia obserwacji: na obszarze Polski kasztanowiec zwyczajny kwitnie w maju, przy czym w najcieplejszych rejonach kraju pierwsze kwiaty pojawiają się już w ostatniej dekadzie kwietnia. Intensywne obserwacje populacji tego gatunku prowadzi się przez ok. dwa tygodnie. Wskazane jest odwiedzanie stanowiska, na którym notowane są spostrzeżenia fenologiczne, trzy razy w tygodniu.
Uwaga: nie pomylić z innymi gatunkami kasztanowców! W wielu miejscach na terenie Polski sadzone są również dwa inne gatunki z rodzaju kasztanowiec (Aesculus) – kasztanowiec czerwony ( Aesculus pavia) o kwiatach krwistoczerwonych oraz kasztanowiec drobnokwiatowy ( Aesculus parviflora), o kwiatach białych. W przeciwieństwie do kasztanowca zwyczajnego, oba te gatunki nie są drzewami, ale krzewami, których wysokość zwykle nie przekracza 6 m.


Brzoza brodawkowata/ autor: Agnieszka Nobis

Brzoza brodawkowata (Betula pendula = Betula verrucosa)

Opis: drzewo do 20 m wysokości, o charakterystycznej, srebrzystobiałej korze z ciemnymi pasami; młode gałązki są ciemne, nieowłosione, pokryte brodawkami; liście u nasady są zwykle klinowate, nierówno podwójnie piłkowane; kwiaty zebrane w kotkowate kwiatostany.
Występowanie:
roślina o szerokiej skali ekologicznej – może rosnąć na nieużytkach, na terenach suchych, piaszczystych, w zaroślach, w lasach liściastych, borach mieszanych i sosnowych.
Przybliżona pora prowadzenia obserwacji:
na obszarze Polski liście brzozy brodawkowatej rozwijają się w kwietniu. Intensywne obserwacje populacji tego gatunku prowadzi się przez ok. dwa tygodnie. Wskazane jest odwiedzanie stanowiska, na którym notowane są spostrzeżenia fenologiczne, trzy razy w tygodniu.
Uwaga:
nie pomylić z innymi gatunkami brzóz! W miejscach wybitnie wilgotnych (np. w lasach bagiennych, na torfowiskach) występuje brzoza omszona (Betula pubescens), gatunek podobny do brzozy brodawkowatej. W przypadku brzozy omszonej młode gałązki oraz spód blaszki liściowej (głównie w kątach nerwów) są początkowo miękko owłosione, z czasem „łysieją”.

2. Swoje spostrzeżenia należy notować, posługując się jednolitymi  instrukcjami dla: zawilca, kasztanowca, brzozy. Instrukcje te zawierają charakterystyki ściśle określonych faz rozwoju roślin, stanowiących przedmiot naszych obserwacji.

3. Zgromadzone obserwacje należy wpisywać na jednolitych, przygotowanych przed rozpoczęciem badań, kartach obserwacji (formularzach). Pobierz je dla: zawilca, kasztanowca, brzozy.

4. Aby zaznaczyć swoje dane na mapie należy wpisać je do bazy internetowej dla: zawilcakasztanowca, brzozy

Co nowego w portalu

150 lat obserwacji przyrody w USA – wcześniejsze zakwitanie roślin
Projekt płazowy
Rośliny Świąt Bożego Narodzenia
Pomóż tworzyć fenologiczną mapę Polski, zostań obserwatorem przyrody !
Z cyklu "Botanika w literaturze i sztuce" - "Przedwiośnie" jako Zielnik Żeromskiego
Pytania do eksperta
Kto nas ustrzeże przed powodzią ?
Fiordy w pigułce
Namorzynowe puzzle
Flora dawnych Pienin
Rośliny Wielkanocy
W czerwcu czerwce na czerwcu
Tajemnice kwiatu paproci
Okolice Pomiechówka
Kolibry na Alasce czyli ciepłe nazwy - zimne adresy
Wyniki konkursu
Zwycięzcy Konkursu
Święto Niepodległości okiem botanika
Klimat a sezonowe opadanie liści
Dary Trzech Króli
Walentyki
Przebiśnieg – wiara w odrodzenie
Prima Aprilis
Pojezierze Gostynińskie
Lipa niejedno ma imię
Wrzesień, wrzosy i wrzosowate
Cena genów
Gorące puzzle
Endemity a relikty
Figa i jej słodkie tajemnice
Skrzydlate miasto
Akcja: czeremcha amerykańska
Tajemnice krypt jasnogórskich
Ziarno prawdy o orkiszu
Lecą, lecą... paździerze
Bagnica - jedyna w swoim rodzaju
O jemiole pod jemiołą
Jak sasanka została zawilcem
Święto Zmarłych
Andrzejki
Powsin zaprasza
Lato w Powsinie
Green Card
Powsin zaprasza na Piknik Naukowy
Rośliny owadożerne zapraszają do Powsina
Murawy kserotermiczne - czas żniw
Jesień w Powsinie
Pogromcy much zapraszają do Powsina
150 urodziny Marii Curie-Skłodowskiej w Powsinie - koncert wśród kwiatów
Na ratunek ptakom
Poznaj zieloną Warszawę - wycieczka z przewodnikiem
W poszukiwaniu utraconego krajobrazu
Niezłe Ziółka
Listopadowe botanizowanie
Zima w Powsinie
Szukamy współpracowników!
Od prehistorii

Powstawanie kontynentów
Geologia ziem polskich
Temperatura
Wegetacja
Klimat a rozwój cywilizacji
Świadectwa
zmian klimatu


Geomorfologia - formy
Geomorfologia - regiony
Paleobotanika
Przyroda a klimat
Endemity a relikty
Zadania
Bioindykacja
i adaptacje


Bioindykacja
Adaptacje
Gry i zabawy
Zielniki

Jak wykonać zielnik?
Botanika w kulturze
Rok według roślin
Intrygujące rośliny
Konkurs
Gry i zabawy
Program

Ankieta - nauczyciele
Ankieta - uczniowie
Rozwijajmy razem portal
Uwagi - odpowiedzi
Kontakt

Słownik

Mapa serwisu

Szukaj

Partnerzy programu
Logo Fundusz
Logo Zielnik UW
Logo Biologia UW
Logo internet ART
Szkoła festiwalu nauki
© 2009 - 2024 Zielnik Wydziału Biologii UW; wszelkie prawa zastrzeżone