 |
|
|
|
|
Zmiany zasięgu gatunków
Badania
wskazują, że blisko połowa gatunków zmieniła swój zasięg bądź
zachowanie pod wpływem zmian klimatycznych, które dokonały się na
przestrzeni ostatnich 140 lat.
Gatunki zwierząt i roślin od zawsze podążały za zmieniającym się klimatem.
Gdy
obszar , na którym występują rośliny staje się dla nich nieprzyjazny –
na przykład za sucho im w lecie czy za chłodno w zimie – przestają tam
rosnąć. Gdy nowe tereny okazują się przydatne do zasiedlenia,
rośliny dość szybko je kolonizują.
Również zwierzęta wędrują za przemieszczającym się źródłem pożywienia i w poszukiwaniu lepszych siedlisk.
 | | Wędrujące stado reniferów |
Przykładem
takiej reakcji roślin i zwierząt na zmieniające się warunki pogodowe
jest ich migracja za ustępującymi lodowcami, gdy 12 000 lat temu klimat
zaczął się ocieplać.
Na miejscu topniejących lodowców pojawiała się
tundra, po której wędrowały reny i mamuty. Z czasem, w wyniku dalszego
ocieplania, tundra przekształciła się w borealne lasy, a te z kolei
zostały zastąpione przez lasy strefy umiarkowanej, znane z dzisiejszej
Polski.
Obecne zmiany klimatu również powodują zmiany zasięgu
gatunków. Zmiany te są zaskakująco szybkie. Dla przykładu, w ostatnim
stuleciu europejskie motyle przesunęły swe zasięgi na północ o 35-240
km. Zmiany takie zaobserwowano we wszystkich grupach zwierząt i roślin,
zarówno w ekosystemach wodnych, jak i lądowych.
To zjawisko
dotyczy także i naszego kraju. Dość powiedzieć, że w XX wieku klimat w
Europie uległ ociepleniu 0,8 °C. Niby niewiele, ale oznacza to ,że
współczesne temperatury są takie same jak te, które sto lat temu
panowały na terenach oddalonych o 120 km na południe.
Motyl
czerwończyk uroczek przekroczył w 1998 roku granice Estonii, by już po
ośmiu latach skolonizować ją w całości i dotrzeć do Bałtyku. Tempo jego
inwazji jest znacznie szybsze od przeciętnego tempa (ok. jeden kilometr
na rok) w jakim zasięg występowania zwierząt przesuwa się na północ.
 | Czerwończyk uroczek (samiec) |
|  | Czerwończyk uroczek (samica) |
|
Jednakże
wielu gatunkom trudno jest podążać za ocieplającym się klimatem w
poszukiwaniu lepszych siedlisk. Współczesny krajobraz jest pełen barier
utrudniających migracje: dróg, miast i obszarów rolniczych, trudnych do
przekroczenia dla leśnych zwierząt.
 | Uwaga! Żaby |
W
konsekwencji żyją one na niewielkich, odciętych od siebie obszarach.
Zmiana klimatu zmusza zwierzęta do migracji poprzez nieprzyjazne
środowiska. Często nie są w stanie opuścić swoich siedlisk bądź giną
podczas wędrówki. Jest to jedno z poważniejszych zagrożeń dla wielu
gatunków zwierząt zamieszkujących Polskę.
Naturalną konsekwencją
zmian zasięgów jest pojawianie się w naszym kraju nowych, południowych
gatunków. Obecność niektórych z nich może budzić zaniepokojenie,
zwłaszcza jeśli są szkodnikami upraw bądź roznoszą choroby. Warto
jednak pamiętać, że zmiana średniej rocznej temperatury nie musi
oznaczać masowego pojawienia się malarii czy żółtej febry w Polsce.
Współczesny
krajobraz z nowoczesnym rolnictwem, ludnością mieszkającą w miastach, a
przede wszystkim powszechna opieka zdrowotna i ogólna jakość życia
sprawiają, że wystąpienie tych plag jest mało prawdopodobne.
Na
naszym kontynencie, w tym w Polsce, pomimo ocieplającego się od dwóch
stuleci klimatu w XX w. nawroty epidemii pojawiały się jedynie w
okresach I i II wojny światowej.
| | Przypadki malarii w Polsce po II wojnie światowej (na podst.: Dymowska 1964) |
 | | Pająk tygrzyk staje się coraz bardziej pospolity |
Zmiana
klimatu to nie tylko zagrożenie utratą naszych dawnych rodzimych
gatunków. W wyniku zmian klimatu niektóre, kiedyś rzadkie i chronione
gatunki, spotykane do tej pory tylko na południu Polski, zwiększają swą
liczebność i zasięg. Jednymi z wielu przykładów może być modliszka
zwyczajna czy tygrzyk paskowany, który staje się pająkiem całkiem
pospolitym.
Dr Marcin Zalewski
Centrum Badań Ekologicznych PAN.
|
|
